Η Παναγία του “Καθρέπτη” στην Ιερά Μονή Αγίου Παύλου και η Αγία Θεοδώρα

Στο Ιερό βήμα του Καθολικού της Ι.Μ. Αγίου Παύλου Αγίου Όρους φυλάσσεται μία από τις παλιότερες και πιο σπάνιες εικόνες της Παναγίας που βρίσκονται στο Αγιώνυμον Όρος, είναι αυτή η λεγομένη Παναγία του Καθρέφτη.

Το μέγεθος της δεν είναι πολύ μεγάλο και η εικόνα φυλάσσεται στο ιερό του καθολικού και την βγάζουν συνήθως για προσκύνηση κατά την διάρκεια του αποδείπνου μαζί με τα τίμια δώρα και διάφορα λείψανα που βρίσκονται στην Μονή.

Η ιστορία της ξεκινά πολύ παλιά και είναι συνδεδεμένη με την Αγία Θεοδώρα την επονομαζόμενη Αυγούστα η οποία ήταν αυτοκράτειρα του Βυζαντίου κατά την περίοδο της εικονομαχίας. Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα είχε νυμφευτεί το 830 με τον πιο σκληρό διώκτη των εικόνων και των ιερών λειψάνων, τον αυτοκράτορα Θεόφιλο (829-842).

Το έθιμο της εποχής ήταν να καλεί ο αυτοκράτορας στα ανάκτορα τις υποψήφιες και να χαρίζει σε αυτή που θα επέλεγε ένα χρυσό μήλο. Η ωραιότατη Κασσιανή προκάλεσε το θαυμασμό του αυτοκράτορα που την πλησίασε έχοντας σκοπό να της προσφέρει το χρυσό μήλο και να τη διαλέξει για γυναίκα του.

Οι βιογράφοι της Κασσιανής διηγούνται ότι ο Θεόφιλος της έκανε την παρακάτω ερώτηση:Ως άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα; ότι δηλαδή από τη γυναίκα προέρχονται όλα τα κακά, εννοώντας την Εύα. Και η Κασσιανή απάντησε:Αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττονα ότι από τη γυναίκα δηλαδή πηγάζουν τα πιο μεγάλα αγαθά, εννοώντας την Παναγία που απ’ αυτήν γεννήθηκε ο Χριστός.

Αυτή, λοιπόν, η πράγματι έξυπνη απάντηση χαρακτηρίσθηκε από τον Θεόφιλο ότι περιείχε και κάποια προπέτεια και επιπολαιότητα, οπότε έδωσε το μήλο στην επίσης ωραία, αλλά και σεμνή Θεοδώρα. 

Η περίοδος της διακυβέρνησης του Θεόφιλου ήταν ιδιαίτερα αυστηρή. Στην εποχή του ασπρίζανε ακόμα και τις τοιχογραφίες των ναών για να εξαφανίσουν τις μορφές των Αγίων.

Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα ωστόσο έμεινε πιστή στις θρησκευτικές αρχές που είχε διδαχθεί από τους γονείς της. Έτσι για να προφυλάξει την εικόνα της Παναγίας που είχε, την είχε κρύψει στο υπνοδωμάτιο της, πίσω από τον καθρέπτη της.

Με την εικόνα συνδέονται δύο θρύλοι. Σύμφωνα με τον πρώτο, η αυτοκράτειρα προσκυνούσε την εικόνα καθημερινά ώσπου μία μέρα ένας από τους υπηρέτες του παλατιού την είδε να προσκυνάει κάτι στην πλευρά που βρισκόταν ο καθρέπτης και αμέσως κατάλαβε πως η αυτοκράτειρα είχε κάποια εικόνα και την πρόδωσε στον αυτοκράτορα.

Όταν ερωτήθη η Θεοδώρα από τον σύζυγό της για το τι προσκυνούσε στον καθρέφτη πιέζοντάς την να ομολογήσει για την πιθανή κεκρυμένη εικόνα η ευφυέστατη αυτοκράτειρα του απάντησε πως δεν προσκυνούσε τίποτε άλλο παρά το είδωλό της που καθρεπτιζόταν και το θαύμαζε εξαιτίας της απαράμιλλης ομορφιάς της, ξεγλιστρώντας έτσι και προστατεύοντας την Αγία Εικόνα.

Μετά από αυτό το περιστατικό η Αγία έστειλε την εικόνα δια να την προφυλάξει στην Μονή Αγίου Παύλου στο Άγιον Όρος όπως είχε κάνει και με άλλα ιερά κειμήλια.

Σύμφωνα με τον δεύτερο θρύλο, ένα βράδυ που η αυτοκράτειρα απουσίαζε από το παλάτι, ο αυτοκράτορας έπαιζε με τα παιδιά (1). Κάποια στιγμή ο Θεόφιλος είπε στα παιδιά του, να πάνε να κοιμηθούν. Εκείνα τότε του ζήτησαν την «Παναγίτσα», για να προσευχηθούν στη Θεοτόκο.

-Εδώ μέσα δεν υπάρχουν εικόνες, απάντησε αυστηρά και σίγουρος ο αυτοκράτορας Θεόφιλος.

-Θέλουμε τη Παναγίτσα που είναι πίσω από τον καθρέπτη, του είπαν τα παιδιά.

Έτσι ο Θεόφιλος ανακάλυψε την εικόνα και οργισμένος όπως ήταν, την άρπαξε και την έριξε στο αναμμένο τζάκι.Εκείνη τη στιγμή μπήκε κι η Θεοδώρα, η οποία κατάφερε κι έσωσε από τις φλόγες, την εικόνα της Θεοτόκου.

Με το θάνατο του συζύγου της το 842 ανέβηκε στο θρόνο ο ανήλικος υιός της Μιχαήλ σε ηλικία τριών ετών. Η Αυγούστα, ως επίτροπος του υιού της συγκρότησε και επικύρωσε τα πρακτικά της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας (787), κατέβασε από τον πατριαρχικό θρόνο τον εικονομάχο Ιωάννη, τον έβδομο και ανέβασε το Μεθόδιο. Επίσης αποφασίστηκε η οριστική αναστήλωση των ιερών Εικόνων.

Έδωσε εντολή ν’ αφεθούν ελεύθεροι από τις φύλακες και να επιστρέψουν από τις εξορίες όσοι εξαιτίας των εικόνων είχαν βασανισθεί και διωχθεί. Με απόφαση Συνόδου το 842, συγκεντρώθηκαν στην Αγία Σοφία όσοι Πατέρες, μοναχοί, κληρικοί είχαν διασωθεί από την αυτοκρατορική οργή και μ’επικεφαλής την Αυτοκράτειρα Θεοδώρα και τον υιό της Μιχαήλ, τέλεσαν λιτανεία των Ιερών Εικόνων με θυμιατά, λαμπάδες και επανέφεραν στους ναούς τις ιερές Εικόνες. Η εκκλησία μας τιμά και εορτάζει αυτό το γεγονός κάθε χρόνο την πρώτη Κυριακή των Νηστειών, η οποία ονομάσθηκε Κυριακή της Ορθοδοξίας.

Αργότερα ο αδελφός της Βάρδας κηδεμόνας και αυτός του Μιχαήλ δημιούργησε μεγάλα προβλήματα στο παλάτι. Ανήθικος, ασεβής και ραδιούργος, όπως ήταν, παρέσυρε τον νεαρό αυτοκράτορα ανεψιό του σε πράξεις ακολασίας και ασέβειας, για τις οποίες η ευσεβής Θεοδώρα αντέδρασε έντονα. Δυστυχώς ο Μιχαήλ συντάχτηκε με το Βάρδα και εναντιώθηκε στην ευσεβή και συνετή μητέρα του. Ο Βάρδας αποφάσισε να θέσει στο περιθώριο την ενοχλητική αυτοκράτειρα. Γι’ αυτό οργάνωσε συκοφαντική εκστρατεία εναντίον της. Την κατηγόρησε για δήθεν κατάχρηση του αυτοκρατορικού ταμείου και για δήθεν απόπειρα δολοφονίας του υιού της, καταφέρνοντας να υπογράψει ο Μιχαήλ διάταγμα καθαίρεσής της από αυτοκράτειρα και τον βίαιο εγκλεισμό της στη Μονή των Γαστρίων, μαζί με τις  κόρες της.

Εκεί εξανάγκασε τον Πάτρωνα, αδερφό της Θεοδώρας να τις κάρει μοναχές, χωρίς τη θελήσή του, ενάντια στην ελευθερία του ατόμου και στους Ιερούς Κανόνες της Εκκλησίας. Έζησε έως την κοίμηση της εκεί, διαπρέποντας στο μοναχικό βίο όπως και στον αυτοκρατορικό με τις αρετές και την πιστή της, στηρίζοντας τις κόρες τις. H αληθινή της ευσέβεια και η ορθόδοξη πίστη της, δεν άφησαν τη Θεοδώρα να παρασυρθεί από αλαζονεία, ματαιοδοξία για την βασιλική δόξα που είχε ζήσει, αλλά με πραγματική ταπείνωση έζησε εν Χριστώ.

Μετά από λίγα χρόνια έγινε ανακομιδή του σεπτού της λειψάνου της Αγίας, το οποίο βρέθηκε άφθαρτο και να ευωδιάζει, ποιώντας πολλά θαύματα. Το σκήνωμα μεταφέρθηκε από τον Μέγα Φώτιο στην Κωνσταντινούπολη, όπου φυλασσόταν ως την άλωση. Το άφθαρτο λείψανο της Αγίας Θεοδώρας βρίσκεται στην Κέρκυρα, στο ναό της Θεοτόκου Σπηλαιωτίσσης. Το άγιο λείψανο ήρθε στην Ελλάδα το 1456 μαζί με το λείψανο του Αγίου Σπυρίδωνα κρυμμένο σε ένα κάρο που μετέφερε σανό. Η μνήμη της τιμάται στις 11 Φεβρουαρίου. Την Κυριακή της Ορθοδοξίας γίνεται λιτανεία του στην πόλη της Κέρκυρας με κάθε μεγαλοπρέπεια.  

Η λάρνακα με το άφθαρτο σώμα της Αγίας

Από καλλιτεχνική άποψη, η υψηλή εκφραστική ποιότητα του έργου, με την μελαγχολική, λυρική γλυκύτητα του προσώπου, κατατάσσει την εικόνα στις σημαντικότερες πρώιμες βυζαντινές εικόνες. Ακολουθία και παρακλητικό κανόνα για την εικόνα συνέθεσε ο υμνογράφος Γέροντας Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης το 1983.

1 Η Θεοδώρα  με το Θεόφιλο είχε αποκτήσει πέντε κόρες, τη Θέκλα, την Άννα, την Αναστασία, την Πουλχερία και τη Μαρία καθώς και δύο γιους, τον Κωνσταντίνο και τον Μιχαήλ, το μετέπειτα αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄ (842-867).

Επιμέλεια κειμένου Χώρα Του Αχωρήτου

Πηγές :

http://www.sakketosaggelos.gr/Article/2421/

http://stirouga.blogspot.gr/2012/03/blog-post.html

http://www.romfea.gr/diafora/2162-i-panagia-tou-kathrepti

https://simeiakairwn.wordpress.com/2016/05/28/%CE%B7-%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B3%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%BA%CE%B1%CE%B8%CF%81%CE%AD%CF%80%CF%84%CE%B7/

http://aktines.blogspot.gr/2013/03/blog-post_8760.html

https://proskynitis.blogspot.gr/2010/02/blog-post_09.html

http://olasthnforaa.blogspot.gr/2015/02/blog-post_93.html

προηγούμενο
επόμενο

Facebook Comments