Η μονή Παναγίας Αντιφωνήτριας βρίσκεται μέσα στο χωριό Μυριοκέφαλα, 29 km νοτιοδυτικά του Ρεθύμνου. Εξαιτίας της θαυματουργής δράσης της εικόνας της Παναγίας ο ναός αποτελεί το μεγαλύτερο προσκύνημα της Μητρόπολης.
Ο ναός, αφιερωμένος στο Γενέθλιο της Παναγίας, εορτάζει στις 8 και στις 12 Σεπτεμβρίου. Είναι διακοσμημένος με τοιχογραφίες του 11ου και του 13ου αιώνα. Μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Ενετούς το μοναστήρι άνθισε, ενώ αργότερα γνώρισε την βαρβαρότητα των Τούρκων. Σήμερα δεν λειτουργεί ως μοναστήρι, αλλά ως ενοριακός ναός των Μυριοκεφάλων. Γύρω από τη μονή υπάρχουν ερείπια από τα κελιά, ενώ μερικά κτίρια έχουν αναστηλωθεί.
Η Μονή της Παναγίας της Αντιφωνήτριας, σύμφωνα με την παράδοση, χτίστηκε κατά τη δεύτερη δεκαετία του 11ου αιώνα από τον όσιο Ιωάννη τον Ξένο και Ερημίτη.
Πρόκειται για ένα λόγιο μοναχό, που έδρασε στην περιοχή της δυτικής Κρήτης κατά τα τέλη του 10ου και το πρώτο μισό του 11ου αιώνα. Ίδρυσε εννέα μονές στην περιοχή των σημερινών νομών Ρεθύμνου και Χανίων, όπως πληροφορούμαστε από τη χειρόγραφη παράδοση του βίου και της διαθήκης του. Το σπουδαιότερο από τα ιδρύματα του Ξένου, που αποτελεί μέχρι σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα θρησκευτικά προσκυνήματα της Κρήτης, είναι η Μονή της Παναγίας της Αντιφωνήτριας, στην οποία μετά το θάνατό του αφιέρωσε όλα τα άλλα ιδρύματά του. Σε επίσκεψή του στην Κωνσταντινούπολη, γύρω στα 1030 φρόντισε για την εξασφάλιση αυτοκρατορικών και πατριαρχικών προνομίων και έφερε κατά την επιστροφή του στην Κρήτη εικόνες χειρόγραφα και άλλα πολυτελή κειμήλια.
Λέγεται ότι ο Ιωάννης ο Ξένος έφερε από την Κωνσταντινούπολη όλο τον εκκλησιαστικό εξοπλισμό της μονής (σκεύη, εικόνες, κλπ), χωρίς ωστόσο να διασώζεται κάτι σήμερα. Στην έκθεση της μονής ανήκουν η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας του 18ου αιώνα, ένα ευαγγέλιο (1818), ένα ποτήριο (1829), ένα θυμιατό (1854), σταυροί (από το 1886), έγγραφα (από το 1856), κλπ.
Από τα κτίσματα του Ξένου σήμερα μόνο το μικρό καθολικό, που περιβάλλεται από το υπόλοιπο μοναστηριακό συγκρότημα του 18ου και 19ου αιώνα στο κέντρο του σύγχρονου οικισμού. Ο αρχικός ναός, στον τύπο του ελεύθερου σταυρού με τρούλο, χρονολογείται στις αρχές του 11ου. Οι κεραίες του σταυρού διαμορφώνονται πλαστικά με τυφλά αψιδώματα από εναλλασσόμενους λίθους και πλίνθους. Ο κυλινδρικός τρούλος φέρει οκτώ τοξωτά παράθυρα, που πλαισιώνονται από διπλά αψιδώματα. Στην ημικυλινδρική αψίδα του ιερού βήματος ανοίγεται τρίλοβο παράθυρο με ισοϋψείς λοβούς. Στον ανατολικό τοίχο των κεραιών του σταυρού ανοίγονται δυο μικρές κόγχες. Η μεταγενέστερη επέκταση της δυτικής κεραίας, σε μονόχωρο καμαροσκέπαστο χώρο, κατέστρεψε τον αρχικό δυτικό τοίχο, στην όψη του οποίου θα πρέπει να υπήρχε ανάλογο διπλό αψίδωμα. 
Ο τοιχογραφικός διάκοσμος σώζεται σε δύο στρώματα. Το παλαιότερο από αυτά χρονολογείται στον 11ο αιώνα, κατά την περίοδο ίδρυσης του ναού και περιλαμβάνει αποσπασματικά σωζόμενες παραστάσεις μετωπικών ιεραρχών, στην κόγχη του ιερού, του ολόσωμου Παντοκράτορα πάνω σε ουράνιο τόξο στον τρούλο, προφητών, αγγέλων και της Θεοτόκου στο τύμπανο του τρούλου. Στα τύμπανα των κεραιών του σταυρού εικονίζονται ευαγγελιστές και στις μικρές κόγχες των κεραιών οι άγιοι Νικόλαος και Γεώργιος.
Το δεύτερο στρώμα τοιχογράφησης του καθολικού εντοπίζεται στον κύλινδρο της κόγχης με τους συλλειτουργούντες ιεράρχες και στη δυτική κεραία του σταυρού με τη Βαϊοφόρο, την Εις Άδου Κάθοδο, την Προδοσία και τον Ενταφιασμό. Χρονολογείται στις αρχές του 13ου αιώνα και παρά τα κάποια στοιχεία λαϊκότητας, που εντοπίζονται επιβεβαιώνει τον οικουμενικό χαρακτήρα της κομνήνειας τέχνης, που είχε επικρατήσει και στην Κρήτη κατά το 12ο αιώνα.![ΠεοÏÏή ÏÎ·Ï Î Î±Î½Î±Î³Î¯Î±Ï ÎνÏιÏÏνήÏÏÎ¹Î±Ï ÏÏα ÎÏ
ÏιοκÎÏαλα [ΦÏÏο]](https://i1.wp.com/rethemnos.gr/wp-content/uploads/2016/09/myriokefala.2016-17.jpg?w=319&h=220&ssl=1)
Το καθολικό επεκτάθηκε προς τα δυτικά, με την προσθήκη καμαροσκέπαστου μονόχωρου τμήματος, με δυο τυφλά αψιδώματα στο πάχος της τοιχοποιίας εσωτερικά. Στο ένα αψίδωμα εικονίζεται η Δέηση και στο άλλο η Κοίμηση της Θεοτόκου, τυπικά έργα λαϊκού επιπέδου του δεύτερου μισού του 14ου αιώνα.
Το καθολικό της Μονής Μυριοκεφάλων αποτελεί ένα ενδιαφέρον δείγμα της μνημειακής τέχνης, που είχε επικρατήσει στην Κρήτη στα χρόνια κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο. Οι επιδράσεις της πρωτεύουσας στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική και ζωγραφική είναι φανερές και θα κυριαρχήσουν μέχρι την επικράτηση των βενετών στο πρώτο μισό του 13ου αιώνα.
Ο βάτος κι η εικόνα της Παναγίας
Λέγεται ότι κάποτε ο Ιωάννης ο Ξένος περνούσε από την περιοχή και ένας τεράστιος βάτος (ακανθώδης θάμνος) του έκλεινε τον δρόμο. Έβαλε φωτιά για να τον βγάλει από την μέση, αλλά μέσα από τις φλόγες άκουσε μια φωνή «Εδώ Είμαι!». Έσβησε τη φωτιά και βρήκε την εικόνα της Παναγίας, που την είχαν κρύψει εκεί οι Κρητικοί για να την διασώσουν. Έτσι ο Ιωάννης ίδρυσε την μονή της Παναγίας εκεί, την οποία ονόμασε Αντιφωνήτρια επειδή του φώναζε «εδώ είμαι». Οι ντόπιοι πιστεύουν ότι αυτή η θαυματουργή εικόνα είναι η ίδια που φυλάσσεται στη μονή και σήμερα, αλλά είναι του 18ου αιώνα.
Επίσης, σύμφωνα με την παράδοση, ο ναός είναι μικρός διότι αυτό ήταν το θέλημα της Παναγίας, που το έδειξε με θαυματουργό τρόπο. Έτσι, όταν έγινε προσπάθεια επέκτασης του ναού, κάθε πρωί οι εργάτες έβρισκαν ξαναχτισμένο το μέρος του ναού που είχαν γκρεμίσει για να δώσουν μεγαλύτερο πλάτος.
Μιχάλης Ανδριανάκης, αρχαιολόγος
Ο ναός της Μονής είναι μικρός σε μέγεθος, παρόλο που έχει γίνει προσθήκη του δυτικού τμήματος. Πληροφορίες μέσα από παραδόσεις και θρύλους αναφέρουν ότι είναι το θέλημα της Μεγαλόχαρης να παραμείνει σ’ αυτό το μέγεθος ο ναός γι αυτό και όταν κατά το παρελθόν είχαν γίνει προσπάθειες να μεγαλώσει ο χώρος του ναού, τα σχέδιά τους ανατρέπονταν διότι την επόμενη μέρα βρισκόταν ξανά χτισμένο το μέρος του ναού που είχε γκρεμιστεί για να δοθεί πλάτος στο ναό.
Εξωτερικά ο ναός είναι περιτριγυρισμένος από τα κελλιά της Παλαιάς Μονής. Στον προαύλιο χώρο παλαιότερα υπήρχαν τάφοι που πιθανότατα ήταν των μοναχών της μονής.
Για το χωριό έχουν να πουν, όσοι έχουν ερευνήσει το θέμα, ότι υπάρχουν δυο εκδοχές σχετικά με την προέλευση του ονόματος. Η πρώτη αναφέρεται στις σφαγές των Χριστιανών επί Τουρκοκρατίας, «όταν οι Τούρκοι έκοψαν τα κεφάλια πολλών Χριστιανών, μύρια κεφάλια…».
Η άλλη εκδοχή έχει σχέση με τη μορφολογία του εδάφους, που έχει αναρίθμητα «κεφάλια», λόφους και κορυφογραμμές κατά διάταξη που περιβάλλει το χωριό.
Η περιοχή αυτή αποτελούσε μαζί με την επαρχία Σφακίων εθνικό προπύργιο κατά των ποικιλώνυμων κατακτητών και παρέμενε ανόθευτη από την αραβική, φραγκική και τουρκική επίδραση.
Στη Μονή Μυριοκεφάλων συγκεντρώνονταν κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας συχνά επαναστάτες.
Κάθε χρόνο στις 8 Σεπτεμβρίου πανηγυρίζει η μονή. Από την παραμονή ακόμα πυκνές ομάδες πεζών στον εθνικό δρόμο προς Επισκοπή αναβιώνουν ένα έθιμο χρόνων.
Πραγματοποιούν το καθιερωμένο προσκύνημα στην Παναγία στα Μυριοκέφαλα, που είναι τόσο σημαντικό ώστε χαρακτηρίζεται η περιοχή «η Τήνος της Κρήτης».
Πηγές :
http://rethemnosnews.gr/2011/09/2011-09-08-17-06-57/
http://orthodoxcrete.com/el/places/monastery-she-who-retorts/
https://rethemnos.gr/i-eorti-tis-panagias-antifonitrias-sta-miriokefala-foto/
Facebook Comments