Βορειοανατολικά του Κεφαλόβρυσου Αιτωλικού και κατά μήκος της οροσειράς του Αρακύνθου, σε μια απότομη χαράδρα, που βλέπει προς τη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού, βρίσκεται το σπήλαιο του Αγίου Νικολάου του Κρεμαστού.
Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα σπηλαιώδη μοναστήρια του ελλαδικού χώρου με μοναδικές τοιχογραφίες-βραχογραφίες. 
Ανατολικά του υπάρχει άλλη μια μεγάλη χαράδρα με ερείπια απόκρημνων σπηλαίων, παλαιών κτισμάτων, που η παράδοση μας λέει ότι εκεί υπήρχε μεγάλο ασκητικό μοναστηριακό κέντρο την εποχή του Μεσαίωνα και το Σπήλαιο του Αγίου θεωρείται το πιο μεγάλο στα Βαλκάνια.
Μικρό σπήλαιο, επίσης με εξαιρετικές και σπάνιες τοιχογραφίες σώζεται 20 μ. βορειότερα. Στο εσωτερικό του μεγάλου σπηλαίου υπάρχει λιθόκτιστο τέμπλο που χωρίζει το σπήλαιο σε ιερό και κυρίως ναό, στο κέντρο του οποίου σώζεται στέρνα που συγκέντρωνε τα νερά της βροχής.
Πρόκειται για ένα από τα ομορφότερα μέρη της Δυτικής Ελλάδας για τους περιηγητές και τους προσκυνητές, αλλά και για όσους λατρεύουν την φυσική ομορφιά των σπηλαίων και φαίνεται πως ήταν “το πιο σημαντικό ασκητικό κέντρο της περιοχής του Μεσαίωνα”.
Το σπουδαίο αυτό μοναστικό κέντρο διέθετε κατά τη βυζαντινή εποχή βιβλιογραφικό εργαστήριο αντιγραφής κωδίκων (scriptorium) και εξ ίσου πλούσια βιβλιοθήκη. Χειρόγραφα από τον Άγιο Νικόλαο τον Κρεμαστό σώζονται σήμερα σε βιβλιοθήκες της Δυτικής Ευρώπης.
Το εικονογραφικό πρόγραμμα είναι μοναδικό. Τα δύο σπήλαια διακοσμούνται με έξοχες τοιχογραφίες-βραχογραφίες της λεγόμενης Καππαδοκικής τέχνης, που φανερώνουν τη σύνδεση της Αιτωλίας και της Ακαρνανίας με την Καππαδοκία, τη Μικρά Ασία και την Κωνσταντινούπολη. Οι τοιχογραφίες χρονολογούνται από τον 10ο έως τον 13ο αιώνα.
Μέσα στο ξωκλήσι–σπηλιά υπάρχουν τοιχογραφίες με τη Θεοτόκο Βρεφοκρατούσα, τη Γέννηση του Χριστού, την Κοίμηση της Θεοτόκου, τη Σταύρωση και άλλες εικόνες που στο πέρασμα του χρόνου έχουν ξεθωριάσει. Πολλές από τις τοιχογραφίες αναφέρονται στο βιβλίο του αείμνηστου καθηγητή Αθανασίου Παλιούρα με τίτλο «Άγιος Νικόλαος ο Κρεμαστός». Το σπήλαιο εντοπίστηκε από κάτοικο του Αιτωλικού ονόματι Βογιατζή περίπου το 1900.
Για να φτάσει κανείς ξεκινάει από το Κεφαλόβρυσο Αιτωλικού και βαδίζοντας βορειοανατολικά, ύστερα από πορεία μιάμισης ώρας φτάνει σε μια απότομη χαράδρα, πάνω από την οποία βρίσκεται το σπήλαιο του Άγιου Νικολάου. Η απόκρημνη σπηλιά βρίσκεται σε ύψος 50 περίπου μέτρων από το βάθος της χαράδρας. Το άνοιγμα της σπηλιάς στο στόμιο είναι 6 περίπου μέτρα,στο κέντρο 8μ και ο κατά μήκος άξονας από το στόμιο ως το βάθος 12.50 μέτρα.Ανατολικά, απέναντι από το στόμιο της εισόδου,υπάρχει λιθόχτιστο τέμπλο, που χωρίζει το σπήλαιο σε ιερό και κυρίως ναό. Για να ανέβει κανείς στη είσοδο του σπηλαίου πρέπει να ακολουθήσει ένα στενό και απόκρυμνο μονοπάτι. 
Στα τελευταία χρόνια τοποθετήθηκε στο άνοιγμα του σπηλαίου ξύλινη εξέδρα, για να διευκολύνονται οι προσκυνητές που ανεβαίνουν για να τιμήσουν την μνήμη του Αγίου που γιορτάζεται εκεί δυο φορές το χρόνο,στις 6 Δεκεμβρίου και στις 20 Μαΐου.
Οι κάτοικοι της περιοχής προγραμματίζουν, για το διήμερο αυτό μαζί με την ομάδα εθελοντών, θρησκευτικές – πολιτιστικές και ιστορικές εκδηλώσεις στη μνήμη του Αγίου. Και στις δύο εορτές του Αγίου πλήθος προσκυνητών ανεβαίνουν από το δύσβατο μονοπάτι προκειμένου να φθάσουν στο σπήλαιο για να προσκυνήσουν και να ανάψουν ένα κεράκι στον Άγιο, να παρακολουθήσουν με μεγάλη κατάνυξη την πανηγυρική Θεία Λειτουργία αλλά και την αγρυπνία που γίνεται την παραμονή της εορτής.
Το όνομα του πρώτου μοναχού και ιδρυτού του σπηλαίου, Νίκανδρου, που μόνασε εκεί από το 990 μέχρι το 1005, υπάρχει γραμμένο σε επιγραφή που σώζεται μέχρι σήμερα στην είσοδο του σπηλαίου. Σύμφωνα με μεταγενέστερη μαρτυρία από τον Μητροπολίτη Ναυπάκτου και Άρτας, Ιωάννη Απόκαυκο, ο οποίος επισκέφτηκε το σπήλαιο του Αγίου, η προσωνυμία «Κρεμαστός» δόθηκε από τον ιδρυτή της Μονής Νίκανδρο, επειδή πρόκειται για απόκρημνα και επικίνδυνα βράχια. Ωστόσο σύμφωνα με άλλη παράδοση δόθηκε από τους πιστούς αφού η σπηλιά–εκκλησία που βρίσκεται μέσα εκεί, μοιάζει στον επισκέπτη σαν να κρέμεται από τα απόκρημνα βράχια του βουνού. 
Ο Ιωάννης Απόκαυκος γράφει: «… ή κατά την επίσκεψιν Αχελώου Μονή του εν Αγίοις πατρός ημών Νικολάου, ήτινι κλήσιν εξ εαυτού ο πρώτος ταύτην δομησάμενος εχαρίσατο, έρωτι τω θείω γενόμενος εκκρεμής και ακολούθως τω τρόπω εν αποκρήμνω τη πέτρα επικρεμάσας το δόμημα και παρονομάσας ούτω του Κρεμαστού».
Το μοναστήρι, την εποχή εκείνη, απέκτησε μεγάλη φήμη και περιουσία και στην πορεία πέρασε μεγάλη οικονομική κρίση. Ηγούμενος τότε ήταν ο Θεοδόσιος, πρώην Αρχιεπίσκοπος Ζικχίας. Μετά το θάνατο του Θεοδοσίου ο Μητροπολίτης Ιωάννης Απόκαυκος τοποθέτησε Ηγούμενο τον ιερομόναχο Τιμόθεο για να φροντίσει καλύτερα την περιουσία του μοναστηριού που αποτελούταν από βοσκοτόπια και αμπελώνες. Το μεγάλο αυτό μοναστηριακό κέντρο είχε στην κατοχή του και βιβλιογραφικό εργαστήριο αντιγραφής κωδίκων καθώς και πλούσια βιβλιοθήκη.
Από το μοναστηριακό αυτό συγκρότημα, όπως η παράδοση αναφέρει, είχαμε τρείς Επισκόπους. Στις ημέρες μας, το σπήλαιο το φροντίζουν κάτοικοι της περιοχής και η Εθελοντική Ομάδα Αιτωλικού του Αγίου Νικολάου Κρεμαστού.
«…Είτα την Λυκίων πόλιν, την μυρίπνουν τε και τρισόλβιον.Εν ήπερ ο Μέγας Νικόλαος, ο του Θεού θεράπων, αναβλύζει τα μύρα κατά το της πόλεως όνομα…» Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος
Tο πέρασμα των Ιερών Λειψάνων του Αγίου Νικολάου από την Αιτωλοακαρνανία
Το έτος 1087 μ.Χ. Πατριάρχης στην Κωνσταντινούπολη ήταν ο Νικόλαος ο Γ’ Κυρδινιάτης, 1084 – 1111 μ.Χ., ο λόγιος αυτός Ιεράρχης, όπως διαβάζουμε, στερέωσε το καθεστώς του Αγίου Όρους και Αυτοκράτορας ήταν ο Αλέξιος Α’ ο Κομνηνός.
Ωστόσο μεγάλη αναταραχή επικρατεί στην περιοχή της Λυκίας, οι Χριστιανοί προσπαθούν να διαφυλάξουν, με κάθε τρόπο, τα λείψανα του Αγίου Νικολάου.Από το Μπάρι της Απουλίας εξήντα δύο ναύτες με τρία καράβια ξεκινούν να πάνε να φορτώσουν σιτάρι στην περιοχή αυτή της Μικράς Ασίας. Μαζί τους λέγεται ότι ήταν έμποροι και Μοναχοί με σκοπό να πάρουν τα λείψανα του Αγίου Νικολάου λόγω του τουρκικού κινδύνου…
Τα τρία καράβια με το πολύτιμο θησαυρό των Ιερών λειψάνων του Αγίου Νικολάου αναχωρούν από τα Μύρα της Λυκίας την 1η Απριλίου του έτους 1087 μ.Χ. με προορισμό το Μπάρι της Ιταλίας. Πολλοί ήταν οι ενδιάμεσοι σταθμοί στην ιστορική και ευλογημένη αυτή διαδρομή. Υπάρχουν πάρα πολλές αναφορές για τη διαδρομή των τριών καραβιών που σταματούσαν σε λιμάνια της εποχής εκείνης για ανεφοδιασμό, από ερευνητές και συγγραφείς, σε διάφορες βιβλιογραφίες, ανά τον κόσμο.
Εύκολα μπορούμε να χαράξουμε τη διαδρομή των Ιερών Λειψάνων από τα Μύρα της Λυκίας διασχίζοντας ένα χάρτη που να περνά, το Αιγαίο πέλαγος μέσω της Ρόδου και της Βόρειας Κρήτης, τα Νότια και τα Δυτικά παράλια της Πελοποννήσου φθάνοντας στα Σπάτα της Αχαΐας, από εκεί περνώντας απέναντι στην Αιτωλοακαρνανία, στον «αυχένα» της Βαράσοβας, Κάτω Βασιλικής και Κρυονερίου, λιμάνι την εποχή εκείνη, στη βάση της πρώτης κορυφογραμμής της Βαράσοβας στη θέση του Σπηλαίου του Αγίου Νικολάου με εγκλείστρα, από εκεί προχωρώντας δυτικά της Αιτωλοακαρνανίας προς Ζάκυνθο, Κεφαλονιά, Κέρκυρα και τέλος στο Μπάρι της Ιταλίας. Την εποχή εκείνη Μητροπολίτης Ναυπάκτου ήταν ο Χρυσοβέργης.
Συμβολαιογραφική πράξη της 28 Μαΐου 1770 μ.Χ. μαρτυρεί ότι, από τη θέση αυτή, Πατρινοί έμποροι μετέφερναν εμπορεύματα από το Μεσολόγγι στο Λιβόρνο της Ιταλίας. Το καράβι που μετέφερε τα εμπορεύματα ήταν του Δημητρίου Τρικούπη και το όνομα του ήταν, «Άγιος Νικόλαος της Βαράσοβας»…
Επίσης στην ίδια περιοχή και εποχή έχουμε το λιμάνι του Κρυονερίου όπου τελευταία από ανασκαφές βρέθηκαν μωσαϊκά Βυζαντινών χρόνων. Επομένως στη θέση αυτή έχουμε την εποχή εκείνη όρμο – λιμάνι, και εύκολα συμπεραίνουμε, τα τρία καράβια με τα Ιερά λείψανα του Αγίου μετά από την Αχαΐα να ήρθαν για ανεφοδιασμό στο λιμάνι αυτό και από εκεί δυτικά της Αιτωλοακαρνανίας, ως επόμενο σταθμό, να ήταν η Ζάκυνθος, ή η Κεφαλλονιά ή κάποιο άλλο νησί, μετά η Κέρκυρα για να φθάσουν στο Μπάρι της Ιταλίας στις 9 κατ’ άλλους 20 Μαΐου 1087 μ.Χ.
Οι κάτοικοι των περιοχών, από όπου περνούσαν τα καράβια με τα Ιερά λείψανα του Αγίου Νικολάου, θεωρούσαν ευλογία και ιστορικό το πέρασμα από τον τόπο τους και με λαμπρότητα και κατάνυξη γιόρταζαν ο γεγονός αυτό.
Το σκεπτικό αυτό συνάδει με το γεγονός ότι η μνήμη του Αγίου Νικολάου είναι ευρύτατα διαδεδομένη, το βλέπουμε μέσα από τα Δίπτυχα της Εκκλησίας της Ελλάδος, να έχουμε την ίδρυση πολλών Ιερών Ναών, Σπηλαίων και παρεκκλησίων.
Συμπερασματικά βλέπουμε τα τρία καράβια που μεταφέρουν τα Ιερά λείψανα του Αγίου Νικολάου από την Πατρίδα του, τα Μύρα της Λυκίας, στο Μπάρι της Ιταλίας, να έχουν κάμει τη διαδρομή αυτή και σίγουρα το λιμάνι που βρισκόταν στον «αυχένα» της Βαράσοβας μεταξύ Σπηλαίου Αγίου Νικολάου και Κάτω Βασιλικής ήταν ένας σταθμός για ανεφοδιασμό…
Απολυτίκιο Αγίου Νικολάου
Κανόνα πίστεως καὶ εἰκόνα πραότητος, ἐγκρατείας Διδάσκαλον, ἀνέδειξέ σε τῇ ποίμνῃ σου, ἡ τῶν πραγμάτων ἀλήθεια· διὰ τοῦτο ἐκτήσω τῇ ταπεινώσει τὰ ὑψηλά, τῇ πτωχείᾳ τὰ πλούσια, Πάτερ Ἱεράρχα Νικόλαε· πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Πηγές:
http://neaait.gr/o-agios-nikolaos-o-kremastos-ta-thavmata-i-diadromi-ton-leipsanon-tou-agiou-kai-apo-tin-aitoloakarnania/, Χρήστος Γερ. Σιάχος, Καθηγητής
http://kainourgiopress.blogspot.gr/2016/05/video_20.html
Facebook Comments